Ondermijningsbeeld synthetische drugs
Het geld dat we in 2021 van het Rijk kregen om ondermijning in beeld te brengen hebben we besteed aan het verzamelen van informatie over de productie van synthetische drugs in Noord-Holland. Onze analisten werkten mee aan het ‘Integraal Intelligence Project Synthetische drugs’ (IIPSy), onderdeel van het project Productielocaties drugs van Noord-Holland Samen Veilig.

In IIPSy versterken drie sporen elkaar. Ten eerste werken collega’s signalen op tot concrete casussen. Dat betekent dat ze extra informatie zoeken en aan een signaal toevoegen om een beter beeld te krijgen. Daarnaast is er een spoor waar medewerkers zich bezighouden met (geografische) data-analyse. Het derde spoor was een onderzoek naar het fenomeen van synthetische drugsproductie in Noord-Holland.

Dit onderzoek hebben we in het derde kwartaal van 2021 gepresenteerd. In de eerste plaats geeft het rapport een multidisciplinair beeld van de synthetische drugsproductie in Noord-Holland. Hiermee zijn we meer over dit onderwerp te weten gekomen. Belangrijker is dat we met dit onderzoek voor het eerst alle partijen in kaart hebben gebracht die betrokken (kunnen) zijn bij de aanpak van deze ondermijnende criminaliteit.

Het rapport geeft aanbevelingen om onze kennis van de synthetische drugsproductie in onze eenheid actueel te houden. Ook staan er adviezen in om de multidisciplinaire samenwerking voor de bestrijding van deze criminaliteit te versterken. In 2022 willen we de resultaten van het onderzoek aan verschillende lokale, regionale en landelijke doelgroepen presenteren. Daarnaast willen we met onze regionale partners de aanbevelingen omzetten in concrete acties.

Ondermijningsbeeld Texel
Het RIEC Noord-Nederland heeft een multidisciplinair beeld gemaakt van de ondermijning op de Friese Waddeneilanden Ameland, Terschelling, Vlieland en Schiermonnikoog. Er blijkt een overlap tussen vormen van criminaliteit, blinde vlekken en kansen voor misdaad. Een voorbeeld van een kans is de vrij gesloten cultuur op de Waddeneilanden. Daardoor zijn mensen niet snel geneigd om iets bij de politie te melden over een andere bewoner. Zo’n kenmerk biedt gelegenheid voor ondermijning. De aanbevelingen voor de Friese Waddeneilanden kwamen deels overeen. Vanwege de overlap en overeenkomsten maken we één ondermijningsbeeld van de Waddeneilanden, waarvan het Noord-Hollandse Texel deel uitmaakt.
Om ons hierop voor te bereiden zijn we in 2021 met RIEC Noord-Nederland begonnen met een multidisciplinair beeld van de ondermijning op Texel. Dit deden we op dezelfde manier als bij de Friese Waddeneilanden. Het RIEC Noord-Holland ondersteunde het onderzoek en zorgde voor het contact met de lokale RIEC-partners, zoals de politie en gemeente.

We maakten verschillende producten om ondermijning in onze eenheid te voorkomen of bestraffen.

We deden 27 casusanalyses. Dat zijn onderzoeken naar bijvoorbeeld een enkele persoon, een onderneming, een concrete locatie of een groep personen of bedrijven. Eind 2021 waren we met 10 casusanalyses nog bezig. We analyseerden onder meer de milieu- en belastingfraude in de visserijsector. Ook onderzochten we of ondernemers uit de telecombranche verhuisden door de invoering van een vergunningsplicht.

We hebben drie onderzoeken gedaan naar vormen van criminaliteit, zogenoemde fenomenen. Zo rondden we een eerder gestart onderzoek naar de synthetische drugsproductie in onze eenheid af. Zie voor dit project IIPSy ook het onderdeel Ontwikkeling ondermijningsbeelden van de versterkingspijler Integrale intelligence & analyse. Daarnaast bekeken we in een specifieke branche de zogenoemde gelegenheidsstructuren voor ondermijnende criminaliteit. De resultaten van het onderzoek, dat werd opgeleverd in het laatste kwartaal van 2021, maken duidelijk waar er in de branche kansen liggen voor criminelen om geld te verdienen. Het rapport biedt een aantal aanbevelingen, zoals RIEC-partners bewuster maken van de risico’s. Een andere aanbeveling is de betrokken landelijke toezichthouders en verantwoordelijke bewindspersonen wijzen op de problemen. We zijn in 2021 begonnen om deze aanbevelingen in acties om te zetten. Ten derde zijn we, naar aanleiding van een RIEC-casus, een verdiepend onderzoek begonnen naar domicilieverleners die ondermijnende criminaliteit mogelijk maken. Een domicilieverlener is een natuurlijk persoon, rechtspersoon of vennootschap die beroeps- of bedrijfsmatig een adres of postadres ter beschikking stelt. Het onderzoek is bedoeld om meer te leren over dit fenomeen én over mogelijkheden om het te voorkomen./thema/ondermijning/productielocaties-drugs/integraal-intelligence-project-sy/

Naast onze verschillende onderzoeken en onze aanpak in specifieke casussen hebben we ook partners geholpen die een specifieke vraag hadden. Zo brachten we plekken in kaart die zich goed lenen voor ondermijnende criminaliteit in een bepaald gebied. Ook maakten we verschillende zogenoemde netwerktekeningen, waarmee we netwerken van personen en bedrijven visueel weergaven. We gaven op verschillende plekken presentaties en ontwierpen infographics.

Ook adviseerden we op verzoek over het toepassen van onderzoeksmethoden. We maakten in samenwerking met onze lokale veiligheidspartners bijvoorbeeld een bedrijvenscan. Aan de hand van specifieke indicatoren kunnen we hiermee risicoprofielen van personen, ondernemingen en panden in kaart brengen.

De bedrijvenscan geeft inzicht in de aard en omvang van de verwachte problemen, kan aanleiding geven voor controles, levert informatie voor concrete casussen en biedt aanknopingspunten voor maatregelen om criminaliteit te voorkomen. In 2021 hebben we verschillende branches en locaties gescand, zoals het bedrijventerrein Schiphol-Oost. Hierbij werkten we samen met collega’s van het project Orville van Noord-Holland Samen Veilig, inmiddels opgegaan in Programma Aanpak Ondermijning Schiphol.

In een specifieke casus speelde een logistiek knooppunt een rol. We hebben op die plek gekeken hoe criminelen de locatie kunnen gebruiken voor ondermijning. Daarvoor hebben we bijvoorbeeld het fysieke toezicht en de werkprocessen onder de loep genomen.

We hebben meer dan voorheen geprobeerd te leren van specifieke casussen. De lessen gebruiken we in nieuwe casussen en voor nieuwe onderzoeksmethoden en acties tegen criminelen. Door de casussen te vergelijken willen we gedeelde onderwerpen ontdekken. Dat helpt ons prioriteiten te stellen in de strijd tegen ondermijning.

Voorbeelden

• Naar aanleiding van signalen uit verschillende casussen vroegen we een student van de Vrije Universiteit Amsterdam een afstudeeronderzoek te doen naar de mogelijkheden voor ondermijnende criminaliteit in de woningverhuurbranche. Het onderzoek toonde onder meer aan dat er vooral een risico op misdaad ontstaat als bemiddelaars mogelijke huurders gebrekkig screenen. De anonimiteit die huurwoningen kunnen bieden, komt criminelen ook goed uit.
• We haalden uit een casus aanwijzingen voor verschillende vormen van ondermijnende criminaliteit. Denk aan tientallen bedrijven die bij de Kamer van Koophandel op één adres zijn ingeschreven terwijl daar eigenlijk geen fysieke ruimte voor kan zijn. Deze indicatoren waren aanleiding voor een verdiepend onderzoek naar domicilieverleners die ondermijnende criminaliteit mogelijk maken. Een domicilieverlener is een natuurlijk persoon, rechtspersoon of vennootschap, die beroeps- of bedrijfsmatig een adres of postadres ter beschikking stelt.

Ondermijnende criminaliteit kunnen we alleen effectief aanpakken als we de juiste prioriteiten stellen. Daar hebben we goede informatie voor nodig. We hebben in 2021 twee experimenten voorbereid om een actueler en beter beeld van ondermijnende criminaliteit te krijgen.

Een daarvan is bedoeld om het aantal signalen dat gemeenten krijgen van ondermijning, alsook de kennis van trends op dit gebied, te vergroten. Daarvoor willen we de lokale ondermijningsoverleggen gebruiken. Die hebben we in 2021 helpen opzetten in gemeenten. Tijdens deze overleggen vertellen ambtenaren van verschillende afdelingen over signalen van ondermijning die zij hebben ontvangen. Ook de politie schuift aan.

Gezamenlijk beoordelen ze zo’n signaal en bepalen ze wat ze ermee moeten doen. Soms konden gemeenten met eigen bevoegdheden zelf actie ondernemen. Meerdere keren stuurden ze informatie naar het RIEC-Informatieplein, waar verschillende organisaties samenkomen om signalen van ondermijning concreet aan te pakken.

Het andere experiment gaat over de manier waarop we casussen multidisciplinair behandelen. Daarover staat meer informatie bij de pijler Slimme (bestuurlijke) weerbaarheid. We pakken de voorbereiding en uitvoering van de experimenten in 2022 weer op.

We hebben in 2020 samen met de provincie Noord-Holland en een onderzoeks- en adviesbureau de Quickscan Gemeentelijke Weerbaarheid ontwikkeld. De scan bestaat onder andere uit een analyse van gemeentelijke beleidsdocumenten en groepsinterviews met medewerkers van verschillende afdelingen. Ook kunnen we een gemeentebrede enquête afnemen. Dit onderzoek, dat zo de kwetsbare processen in de gemeentelijke organisatie blootlegt, hebben we als experiment uitgevoerd bij drie gemeenten in onze eenheid.

Na een positieve evaluatie hebben we in 2021 achttien gemeenten in onze eenheid gescand op weerbaarheid. Samen met de provincie coördineert het RIEC deze uitbreiding en zijn we opdrachtgever voor het onderzoeks- en adviesbureau. Eind 2021 waren twaalf weerbaarheidsscans klaar en liepen er nog vier. De laatste twee beginnen waarschijnlijk begin april 2022. Samen met de provincie kijken we medio 2022 in een analyse of er een rode draad in alle onderzoeksresultaten te zien is.

De positieve evaluatie van de pilot heeft ertoe geleid dat de Quickscan in 2021 beschikbaar wordt gesteld aan alle gemeenten in de eenheid Noord-Holland. Alle gemeenten zijn hiervoor in de gezagsdriehoeken en per brief (zie link) gevraagd zich aan te melden. Inmiddels hebben 20 gemeentelijke organisaties positief gereageerd en zijn we gestart met de uitvoering.  

Op basis van de uitkomsten en aanbevelingen van de Quickscan Gemeentelijke Weerbaarheid geven we gemeenten een advies dat is afgestemd op hun organisatie. Ze kunnen kosteloos acht adviesdagen van ons krijgen. We helpen bij een plan voor acties die hun weerbaarheid vergroten. De provincie Noord-Holland heeft voor deze ondersteuning extra subsidie gegeven.
We verwachten dat in totaal achttien gemeenten deze hulp willen gebruiken. Eind 2021 hebben we drie gemeenten deze ondersteuning al geboden, bij vier loopt deze hulp nog. Waarschijnlijk doen gemeenten ook in 2022 hiervoor een beroep op ons.

Als gevolg van de weerbaarheidsscans verbeteren gemeenten onder andere de routes voor het melden van signalen van ondermijning, net als de communicatie daarover. Ook geven ze, met hulp van het RIEC, bewustwordingstrainingen en praten ze over integriteit én ondermijning tijdens periodieke personeelsgesprekken. Daarnaast besteden ze af en toe aandacht aan het onderwerp op intranet. Ze maken ook een overzicht van kwetsbare processen en functies en nemen hier maatregelen voor. Denk bijvoorbeeld aan de inschrijving in de Basisregistratie Personen. Als maar één ambtenaar hiervoor de verantwoordelijkheid draagt, dan is er geen controle door een collega. Met omkoping kan een crimineel in de gemeentelijke administratie laten opnemen dat hij vertrokken is naar het buitenland. Zo kan hij aan het oog van de overheid ontsnappen.

Soms hebben onze partners juridische vragen over de preventieve en repressieve aanpak van ondermijnende criminaliteit. De vragen waarmee wij ze helpen, hadden het afgelopen jaar verschillende onderwerpen:

• Acties die gemeenten tegen ondermijning kunnen ondernemen. Denk bijvoorbeeld aan het sluiten van panden in verband met verstoring van de openbare orde (zoals een clubhuis van een criminele motorclub), invoering van de exploitatievergunningplicht en andere bestuurlijke handhavingsmaatregelen.
• Ondersteuning bij juridische procedures. Dan gaat het bijvoorbeeld om verzoeken op basis van de Wet Openbaarheid van Bestuur en de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Zo kun je op basis van de AVG de informatie opvragen die de overheid over je heeft. Soms hoeven gemeenten niet alle gegevens te delen. Bij die uitsluitingsgronden vragen ze dan hulp aan het RIEC. Ook willen ze soms ondersteuning bij het intrekken van exploitatievergunningen of het weigeren van vergunningaanvragen.

• Informatiedeling binnen gemeenten. Dan gaat het onder meer om vragen die te maken hebben met het privacyprotocol binnengemeentelijke gegevensdeling.
• Informatiedeling tussen RIEC-partners. Wij adviseren als beheerder van het RIEC-convenant welke gegevens onze partners mogen uitwisselen. Ook geven we advies over informatiedeling tussen RIEC-partners en organisaties buiten het convenant, en over informatiedeling in verband met de Wet Bibob.
• De totstandkoming en verlenging van handhavingsknelpunten. Als verschillende overheidsinstanties verdachte signalen krijgen over een gebied, een groep personen, of een branche, dan is het fijn als ze hierover informatie kunnen uitwisselen. Maar dat is alleen toegestaan als de Stuurgroep Aanpak Ondermijning Noord-Holland, waarin verschillende burgemeesters van onze eenheid zitten, dit gebied, deze branche of deze groep aanwijst als ‘handhavingsknelpunt’.

Met de Wet Bibob kunnen overheidsinstanties een vergunningsaanvraag weigeren als er een ernstig gevaar dreigt dat die beschikking bijvoorbeeld wordt misbruikt. Ook kan de vergunning in dat geval met een beroep op de wet worden ingetrokken. Gemeenten en de provincie Noord-Holland vroegen tien keer onze hulp bij een toets die volgens de Wet Bibob nodig is bij een vergunningsaanvraag. Die verzoeken kwamen binnen op het RIEC-Informatieplein. Gemeenten of de provincie hadden vraagtekens bij de integriteit van de aanvrager en/of zijn zakelijke omgeving. We onderzochten met onze partners of de aanvrager relevante strafrechtelijke, fiscale en bestuurlijke overtredingen had begaan in het verleden. Zo verliep het Bibob-onderzoek korter en efficiënter en hoefde het Landelijk Bureau Bibob (LBB) hier niets aan te doen. Zeven hulpvragen kwamen in totaal van drie gemeenten, de andere drie waren verzoeken van de provincie.

We kregen twaalf hulpvragen minder op het gebied van de Wet Bibob dan vorig jaar; tien in 2021 tegenover 22 in 2020 en dertien in 2019. Bij twee verzoeken heeft het RIEC-Informatieplein op basis van de Quickscan Gemeentelijke Weerbaarheid geadviseerd om extra advies aan te vragen bij het LBB. Bij één verzoek lieten we weten dat er ernstig gevaar dreigde dat de vergunning misbruikt zou worden. Daardoor ging de gemeente geen grondtransactie met een malafide ondernemer aan. Op het moment dat dit jaarverslag wordt geschreven heeft het LBB het andere verzoek nog in behandeling. In twee andere gevallen adviseerden we om op basis van reguliere gronden de aanvraag te weigeren. In de overige gevallen kon de vergunning worden afgegeven.

Door een wijziging van de Wet Bibob kunnen bestuursorganen sinds 1 augustus 2020 zelf justitiële gegevens van Bibob-relaties, zoals financiers, opvragen. Sindsdien krijgen we minder verzoeken om hierbij te helpen.

Onze juristen en RIEC-accountmanagers, die contactpersoon zijn voor partnerorganisaties, hebben bij een groot aantal gemeenten op verzoek meegelezen met Bibob-documenten. Ook hebben zij bij concrete casussen advies gegeven. Dan ging het om de toepasbaarheid van de Wet Bibob als instrument en de toepasbaarheid van andere weigeringsgronden (op basis van de Algemene Plaatselijke Verordening). Ook ging het advies van juristen over procedures binnen de Wet Bibob.  

Om draagvlak voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit te krijgen en behouden moet je constant weten hoe effectief gemeenten en politie in die strijd zijn. Daarom schuiven we als RIEC bij verschillende ambtelijke overleggen aan. We hebben de ondermijningsagenda van de tien driehoeken in onze eenheid helpen voorbereiden. De leden van de driehoeken hebben periodiek informatie gekregen over het verloop van RIEC-casussen en over ontwikkelingen in de lokale en regionale aanpak van ondermijning.

Ook buiten de formele overlegstructuren voerden de RIEC-accountmanagers verschillende adviesgesprekken met medewerkers van gemeenten en andere RIEC-partners. Het RIEC Noord-Holland gaf ook schriftelijke adviezen om partners te helpen bij de aanpak en het voorkomen van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Denk bijvoorbeeld aan vragen over acties die een partner zelf kan ondernemen of aan vragen over een effectieve manier voor mensen om criminaliteit te melden. Ook adviseerden we als we vragen kregen over bestuurlijke en politieke integriteit, zoals bij de voorbereiding op de gemeenteraadsverkiezingen.

Daarnaast ondersteunden we de lokale ondermijningsoverleggen met inhoudelijke kennis en expertise over de aanpak van criminaliteit. Deze overleggen hebben we in 2021 helpen opzetten in gemeenten. Hier vertellen ambtenaren van verschillende afdelingen over signalen van ondermijning die zij hebben. Daar schuift de politie ook aan. Gezamenlijk kijken ze hoeveel waarde zo’n signaal heeft en wat ze ermee moeten doen. Ook adviseerden we hoe ze een lokaal ondermijningsoverleg het beste organiseren en laten werken.   

Ook ondersteunden we de partners bij het ontdekken van knelpunten in de multidisciplinaire samenwerking. Denk bijvoorbeeld aan een tekort aan personeel. We adviseerden dan ook over mogelijke oplossingen.

Eerder heeft het RIEC Noord-Holland geholpen om het versterkingsplan Aanpak Ondermijning Noord-Holland te maken. Hoewel we niet verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de projecten van dit plan, helpen we wel in verschillende rollen:

• Inhoudelijk expert: we leveren specifieke kennis, deskundigheid en concrete (informatie)producten in de verschillende projecten.

• Adviseur: we geven de projectleiders raad over goede werk- en besluitvormingsprocessen en ondersteunen hierin.
• Ambassadeur: in dagelijkse contacten praten we partners op ambtelijk en bestuurlijk vlak bij en betrekken we ze, informeel en formeel, bij de projecten. Ook proberen we zo besluitvormingsprocessen te beïnvloeden.
• Verbinder: we stellen producten en diensten van het RIEC Noord-Holland ter beschikking aan de projecten van Noord-Holland Samen Veilig. Ook geven we aan collega’s van die projecten door hoe we signalen van ondermijning op hun terrein aanpakken. Wij geven hun actuele ontwikkelingen door als die relevant zijn voor hun projecten. En we brengen onze RIEC-partners in contact met collega’s van de projecten.

De aanpak van ondermijning is de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Van enkel repressie, zoals bestraffing, naar een aanpak waarbij repressie en het voorkomen van ondermijning elkaar versterken. In onze eenheid hebben de bestuurders bovendien van een aantal onderwerpen een prioriteit gemaakt. Die focus is vervolgens overgebracht naar de projecten binnen het Programma Aanpak Ondermijning. Tegelijkertijd blijft het de taak van RIEC Noord-Holland om nieuwe trends en ontwikkelingen van ondermijning te ontdekken. Zo weten we of we nog steeds de juiste prioriteiten stellen en kunnen we onze aanpak aanpassen aan de actualiteit.

Hoe maken we de juiste keuzes in onze aanpak en bewaken we het brede, multidisciplinaire overzicht van alle vormen van ondermijnende criminaliteit in onze eenheid? Om die balans te bewaren willen we onze werkprocessen verbeteren. We hebben afgelopen jaar twee experimenten bedacht waarmee we een beter actueel beeld van ondermijnende criminaliteit willen krijgen. Daarmee kunnen we voor de juiste aanpak kiezen.

Een experiment is bedoeld om het aantal signalen dat gemeenten krijgen van ondermijning, alsook de kennis van trends op dit gebied, te vergroten. Daarvoor willen we de lokale ondermijningsoverleggen gebruiken. Die hebben we in 2021 helpen opzetten in gemeenten. Hier vertellen ambtenaren van verschillende afdelingen over signalen van ondermijning die zij hebben. Daar schuift ook de politie aan. Gezamenlijk kijken ze hoeveel waarde zo’n signaal heeft en wat ze ermee moeten doen. Soms konden gemeenten met eigen bevoegdheden zelf actie ondernemen. Meerdere keren stuurden ze informatie naar het RIEC-Informatieplein, waar verschillende organisaties samenkomen om signalen van ondermijning concreet aan te pakken.

Dat Informatieplein willen we verder ontwikkelen. Het is onderdeel van het tweede experiment, net als het interventieoverleg, waarin partners besluiten welke acties ze tegen specifieke ondermijning gaan ondernemen. In het experiment willen we onder meer kijken hoe het aanpakken van signalen van ondermijning beter kan aansluiten op het Programma Aanpak Ondermijning van Noord-Holland Samen Veilig (NH-SV). Door de twee experimenten zijn begin 2022 de keuzes voor gezamenlijke acties binnen het RIEC-Interventieoverleg beter in balans met de keuzes (voor capaciteit) binnen de projecten van NH-SV.

Een van onze belangrijkste taken is het samenbrengen van de kennis en kunde van onze partners. Daarom moeten we weten waarmee zij zich lokaal en regionaal bezighouden. Op die manier kunnen we onze hulp zo goed mogelijk afstemmen op hun behoefte.

Het contact met onze partners verloopt onder mee via onze RIEC-accountmanagers. Dat zijn medewerkers die het aanspreekpunt zijn voor de organisaties waar we mee samenwerken, zoals gemeenten. Zij spraken in 2021 regelmatig met ambtenaren, maar voerden ook met bijna alle burgemeesters een jaargesprek.

Ze evalueerden daarin onze dienstverlening en overlegden over kwesties die voor die gemeente belangrijk waren bij de aanpak van ondermijning. Daarmee houden wij rekening in onze advisering en ondersteuning.

We spraken ook met de andere RIEC’s en het LIEC. Zo kunnen we van elkaar leren en diensten en producten van elkaar bij partners onder de aandacht brengen.

We werken met veel verschillende organisaties samen. Zij hebben ieder hun eigen organisatiemodellen, werkprocessen, capaciteit, doelstellingen en ambities. Tegelijk hebben we ook gezamenlijke afspraken gemaakt in RIEC-verband. Die kunnen soms botsen met de eigen organisatie. Wij willen de knelpunten ontdekken en daar een oplossing voor vinden met onze partners.

Ook het afgelopen jaar hebben we met verschillende partners gesproken om problemen op te lossen. Daarmee bereikten we onder meer dat een van die organisaties de interne werkprocessen aanpaste aan de gezamenlijke RIEC-werkwijzen. Ook zorgden we ervoor dat een partner de juiste experts naar overleggen stuurde. Een derde partner werd op ons aandringen beter bereikbaar voor RIEC-partners en een vierde wees intern vaste aanspreekpunten aan voor de RIEC-samenwerking.

Sommige partners spelen een kleinere rol in de RIEC-samenwerking. Soms zitten ze nog relatief kort bij het RIEC-convenant, waarin we onder meer de uitwisseling van informatie tussen aangesloten organisaties hebben vastgelegd. We hebben met hun medewerkers van verschillende afdelingen besproken hoe we hen goed kunnen betrekken bij de aanpak van ondermijning. Zo is de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit sinds kort aangesloten. Die organisatie heeft geen regionale afdelingen, dus we kijken nu hoe we zo goed mogelijk kunnen samenwerken.  

We organiseerden periodiek bijeenkomsten voor medewerkers van gemeenten en de provincie Noord-Holland. Daar stond dan steeds één onderwerp centraal waarmee de aanwezigen zich bij hun organisaties bezighielden. Zo konden we kennis en ervaringen delen. De bijeenkomsten gingen onder meer over de toepassing van de Wet Bibob. Met deze wet kunnen overheidsinstanties een vergunningsaanvraag weigeren als er een ernstig gevaar dreigt dat die beschikking bijvoorbeeld wordt misbruikt. Ook kan de vergunning in dat geval met een beroep op de wet worden ingetrokken. Een ander onderwerp van de bijeenkomsten was de Wet Damocles, die het een gemeente mogelijk maakt een pand te sluiten als er drugs zijn gevonden. Ook besteedden we in een bijeenkomst aandacht aan nieuwe ondermijningsartikelen die de Vereniging van Nederlandse Gemeenten adviseert om op te nemen in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV).

Zowel in casussen als in onderzoeken naar vormen van ondermijning werken we steeds hechter samen met publieke partners die niet zijn aangesloten bij het RIEC-convenant. In 2021 waren dat bijvoorbeeld Bureau Financieel Toezicht en Bureau Economische Handhaving. Experts van deze toezichthouders hielpen de RIEC-partners bij het ontwikkelen en uitvoeren van effectieve acties tegen ondermijning.

In de aanpak van ondermijning weten overheden niet alleen elkaar steeds beter te vinden. Ze werken ook steeds meer samen met burgers, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Samen met collega’s van de projecten van Noord-Holland Samen Veilig maken we concrete producten die partners weerbaarder tegen criminaliteit kunnen maken. De factsheet ‘Criminele inmenging in de horeca’ is daarvan een voorbeeld.

Voor de uitwisseling van vertrouwelijke informatie gebruiken de RIEC-partners de softwareapplicatie RIEC IS. We werken met collega’s van verschillende disciplines van alle RIEC’s en het LIEC aan een nieuwe applicatie, die voldoet aan de huidige kwaliteitsstandaarden. We hebben de eisen verzameld waaraan een nieuwe toepassing moet voldoen en onderzocht of een bepaalde technologie hiervoor geschikt is. In 2022 begint de ontwikkeling ervan. Tot die nieuwe applicatie er is, werken we met RIEC IS. Dat heeft het afgelopen jaar een paar updates gekregen om goed te blijven draaien.

Kunnen het RIEC-convenant en de Samenwerkingsovereenkomst voor Interventieteams, die moet helpen in de strijd tegen sociale fraude, elkaar versterken? Dat onderzoekt het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met verschillende partijen, zoals het RIEC Noord-Holland. Juridische onmogelijkheden zijn bij dit initiatief op voorhand minder belangrijk. Het begint met het maatschappelijke probleem van ondermijning en sociale fraude. Van daaruit proberen we tot een vruchtbare aanpak te komen.

We hebben afgelopen jaar als RIEC Noord-Holland onderzocht of we beide convenanten konden toepassen op vakantieparken in onze eenheid. Hiervoor werkten we samen met een gemeente. De aanpak van ondermijning en fraude op vakantieparken gaat in 2022 van start.

De burgemeesters in onze eenheid hebben eerder vier veiligheidsonderwerpen als prioriteit bestempeld:

• Cybercriminaliteit;
• Contraterrorisme, extremisme en radicalisering;
• Zorg en veiligheid;
• Ondermijning. 

Afgelopen jaar organiseerden we samen met collega’s van Noord-Holland Samen Veilig (NH-SV) een digitale bijeenkomst over deze vier thema’s. Onder de titel ‘Eenheid voor allen, allen voor de Eenheid!’ informeerden we op 18 maart de deelnemers in verschillende workshops over de bereikte resultaten en effecten van alle projecten van NH-SV en het RIEC Noord-Holland. Het programma bestond uit een gezamenlijk deel met wisselende tafelgasten, workshops en één-op-eén ontmoetingen van deelnemers. Als RIEC ontwikkelden we hiervoor twee workshops. Een daarvan ging over de gemeente als onmisbare schakel in de aanpak van ondermijnende criminaliteit en over de manier waarop je kunt samenwerken bij complexe casussen. In de andere workshop hoorden bestuurders hoe ze gemeenten weerbaarder kunnen maken tegen ondermijning. De deelnemers gingen in de bijeenkomsten ook met elkaar in gesprek.

We werken soms voor een afgebakende periode met één of meer gemeenten samen aan een specifieke opdracht. Ook in 2021 hebben we enkele gemeenten juridisch geholpen bij complexe RIEC-casussen. We deden coördinerend werk voor onder meer de volgende projecten:

• een gebiedsgerichte aanpak, waarbij verschillende RIEC’s samenwerken. Als experiment huurden we daarvoor vanuit RIEC een adviseur in die met partners een communicatieplan maakte. We willen zo, naast een gezamenlijke repressieve aanpak, met communicatiemiddelen het gevaar van ondermijning onder de aandacht brengen van een breed publiek. Zo proberen we de weerbaarheid tegen criminelen in het gebied te vergroten en hun minder kans te geven om geld te verdienen. Met de communicatie willen we de publiek-private samenwerking in het gebied (met specifiek geanalyseerde doelgroepen) verstevigen en open zijn (intern en extern) over het project en de resultaten.

• de doelen van de West-Friese veiligheidsagenda in de praktijk brengen. In die agenda staan onder meer de aanpak van criminaliteit op bedrijventerreinen, de uitvoering en opvolging van de Quickscan Gemeentelijke Weerbaarheid en het programma Veilig Buitengebied. Gemeenten kunnen modules afnemen van dat programma, dat deel is van het project Productielocaties drugs van Noord-Holland Samen Veilig, om dunbevolkte omgevingen veiliger te maken. Als RIEC hebben we de juiste medewerkers van verschillende organisaties bij elkaar gezet om de veiligheidsagenda in de praktijk te brengen.
• het regisseren van RIEC-casussen. Eigenlijk is dit de taak van speciaal opgeleide casusregisseurs die bij onze partnerorganisaties werken. Maar door personeelsverloop was daar niet altijd een regisseur beschikbaar. Daarom sprongen RIEC-accountmanagers in, die het eerste aanspreekpunt zijn voor organisaties waarmee we samenwerken.

Ontdekken partners die aangesloten zijn bij het RIEC-convenant een signaal van ondermijning, dan melden ze dat op het zogenoemde Informatieplein. Daar kijken alle deelnemers wat ermee moet gebeuren. Het afgelopen jaar is ook een experiment met een Informatieplein begonnen speciaal voor de strijd tegen mensenhandel. Meer informatie hierover is te lezen bij het thema mensenhandel.

Het reguliere Informatieplein kwam in 2021 gemiddeld één keer per maand digitaal bijeen. Het RIEC Noord-Holland zorgde voor de planning, agendering, verslaglegging en het voorzitterschap van de bijeenkomsten.

Behandelde signalen
De RIEC-partners behandelden 28 nieuwe signalen op het Informatieplein. De politie bracht twaalf signalen in, de gemeenten tien. We zien vooral een kleine afname van signalen vanuit gemeenten, die in 2020 nog dertien signalen meldden. Verderop in de tekst gaan we dieper in op de daling.

Van de in totaal 28 behandelde signalen hebben er twintig een multidisciplinair vervolg gekregen. De andere signalen hebben organisaties zelfstandig opgepakt, omdat er geen gezamenlijk belang werd gezien of de signalen niet genoeg bevestiging kregen.

De meeste behandelde signalen (22) gingen over witwassen en/of financieel-economische criminaliteit. Dat komt omdat veel ondermijning hieronder kan worden geschaard. Er kwamen daarnaast vier signalen binnen van georganiseerde hennepteelt, een van mensensmokkel en een signaal van mogelijke vastgoedfraude. Het is opvallend dat we signalen ontvingen over mogelijke ondermijning binnen veel verschillende soorten branches.

Van het totaal aantal signalen mondde 71 procent uit in een casus. Dat hoge percentage toont de kwaliteit van de signalen die de deelnemers op het Informatieplein ter sprake brachten. De meeste voldeden aan de voorwaarden van het RIEC-convenant en de verdere aanpak ervan was voor de partners van gezamenlijk belang.

Daling aantal signalen
Het aantal signalen dat in 2021 de partners op het Informatieplein behandelden ligt gelijk aan het aantal van 2020. De afgelopen jaren zien we echter een dalende trend (28 in 2020, 38 in 2019 en 65 in 2018). Het aantal RIEC-casussen dat hier in 2021 uit voortvloeide, nam echter verder af (20 in 2021 ten opzichte van 23 in 2020, 29 in 2019 en 31 in 2018).

Door de coronacrisis kwamen er minder signalen van ondermijning binnen. De lockdown en handhaving van coronamaatregelen leverden onze partners extra taken en andere prioriteiten op. Dat geldt vooral voor de politie en gemeenten. Kanttekening daarbij is dat collega’s van het Integraal Intelligence Project Synthetische drugs (IIPSy) en het Financial Intelligence Team (FIT) signalen buiten het reguliere Informatieplein behandelden. Dan ging het om signalen van synthetische drugs of ongebruikelijk bezit, zoals dure auto’s die eigenaren met hun legale inkomen niet kunnen betalen. Het totaal aantal bekeken RIEC-signalen ligt in onze eenheid dus hoger (totaal 225) dan het aantal dat op het reguliere Informatieplein (21) ter sprake kwam. In 2020 lag het totaal aantal RIEC signalen in RIEC-verband echter op 283 (58 meer dan in 2021). Meer informatie over IIPSy (onderdeel van het project Productielocaties Drugs) en FIT vindt u op de pagina’s van deze (deel)projecten.

Het is belangrijk om stil te staan bij de daling van signalen. Hierdoor zien we minder van ondermijning in gemeenten en in de regio. Bij de verbetering van onze gezamenlijke werkprocessen besteden we daarom aandacht aan het verhogen van het aantal meldingen en signalen.

Als overheid kunnen we één front tegen ondermijning vormen door verschillende acties tegen criminelen te combineren. Hierbij ondersteunen wij als het RIEC. Als samenwerkingsverband van verschillende organisaties kunnen we informatie, expertise en uitvoeringskracht met elkaar delen. Zo krijgen we een goed beeld van criminele personen of bedrijven.

Het RIEC behandelde in 2021 72 multidisciplinaire casussen. Het aantal casussen is hiermee vrijwel gelijk aan het aantal van 2020 (71). Net als in eerdere jaren komen witwassen en overige financieel-economische criminaliteit het meest voor binnen de RIEC-casussen. Dat komt omdat veel ondermijning onder deze noemer kan worden geschaard. We behandelden meer casussen die betrekking hebben op mensenhandel. Dat komt waarschijnlijk omdat we een Informatieplein speciaal voor de strijd tegen mensenhandel in het leven hebben geroepen. Partners die aangesloten zijn bij het RIEC-convenant melden een signaal van ondermijning op het zogenoemde Informatieplein. Daar kijken alle deelnemers wat ermee moet gebeuren.

Binnen de RIEC-casussen hebben we in 2021 in totaal 363 adviezen gegeven over zogenoemde interventies, de acties om ondermijning tegen te gaan. We adviseerden over bestuursrechtelijke (125), fiscale (63), strafrechtelijke (96) en overige (79) interventies. Bij deze laatste categorie gaat het om multidisciplinaire acties, zoals een gezamenlijke controle door meerdere overheidsinstanties of adviezen over communicatietrajecten en privaatrechtelijke interventies.

Met deze acties hebben we bestuursrechtelijk en strafrechtelijk in totaal €2.000.000 euro afgepakt. De Belastingdienst heeft daarnaast ook grote bedragen geïnd of verrekend. Op het moment dat dit jaarverslag wordt geschreven heeft de Belastingdienst deze cijfers nog niet gereed.

Op basis van informatie uit casussen hebben we overheidsdiensten die coronasteunregelingen uitvoeren soms gevraagd mogelijke fraude te onderzoeken. We hebben de bedragen die mensen misschien onterecht hadden ontvangen daarvoor doorgegeven aan de betreffende instantie. In totaal hebben we op die manier €236.300,-  euro aan potentiële fraude gemeld aan gemeenten, UWV of de Inspectie SZW (en indirect de FIOD, de opsporingsdienst van de Belastingdienst).